Rosner Ignacy Juliusz, krypt.: Zm, Neros, Infaustus (1865–1926), prawnik, dziennikarz, polityk konserwatywny. Ur. 1 I w Krakowie, był synem Antoniego (zob.) i Amelii z Ohrensteinów, bratem Aleksandra (zob.).
R. uczęszczał w l. 1876–82 do Gimnazjum Św. Anny, a w r. 1882 wstąpił na Wydz. Prawa i Umiejętności Politycznych UJ. Wyrastał i dojrzewał w środowisku konserwatywnym, pod wpływem Michała Bobrzyńskiego, Stanisława Smolki, Józefa Szujskiego, Wincentego Zakrzewskiego i Stanisława Tarnowskiego (uczestniczył w jego seminarium historycznoliterackim). Na seminarium Smolki napisał pracę O „Kronice polsko-węgierskiej” cz. I (1882/3) i w rok później jej kontynuację pt. Krytyczne badania nad „Kroniką polsko-węgierską”; całość pt. Kronika węgiersko-polska. Studium krytyczne z historiografii średniowiecznej ukazała się drukiem w „Roczniku filareckim” w r. 1886. Studia ukończył w r. 1886, a dyplom doktora praw uzyskał 22 III 1887.
Przez trzy lata R. był aplikantem w krakowskim Archiwum akt grodzkich i ziemskich pod kierunkiem Bobrzyńskiego. Swoje zainteresowania studiami prawniczymi i ekonomicznymi kontynuował w Berlinie i Lipsku. Po powrocie do Krakowa pracował najpierw w sądzie, a następnie jako kandydat adwokacki w kancelarii dr. Karola Pieniążka. Dn. 1 III 1891 wszedł do redakcji „Czasu”, kierowanego przez szwagra Michała Chylińskiego (zob.); objął dział artykułów wstępnych. Pisał także inne artykuły o treści politycznej i felietony teatralne (m. in. zabierał głos w sprawie warunków dzierżawy Teatru Miejskiego, Sprawa teatralna, Kr. 1893). W l. 1890–2 drukował w „Świecie” podpisując się Neros i Infaustus. «Zaczadzony sztuką i literaturą», nie mogąc pofolgować swoim estetycznym poglądom na łamach „Czasu”, R. zgrupował wokół siebie kółko «rosnerowców», do którego Adam Grzymała Siedlecki zaliczył Adama Dobrowolskiego, Kazimierza Ehrenberga, Ferdynanda Hoesicka, Lucjana Rydla, Stanisława Estreichera. R. uważał, że w krytyce literackiej należy opierać się przede wszystkim na zasadach estetycznych (Sztuka przed sądem, „Świat” 1891 nr 13 – w związku z cyklem Z. Przesmyckiego (Miriama) „Harmonie i dysonanse”), uwzględniał jednak także kryteria ideowe katolickie narodowo-konserwatywne. Artykuły R-a zwróciły nań uwagę, a «rosnerowcy» zaczęli zdobywać coraz więcej miejsca w „Czasie”.
W listopadzie 1893, kiedy tekę w Min. Wyznań i Oświaty objął dr Stanisław Madeyski, R. został powołany do tego Ministerstwa. Było to przed otwarciem przez R-a kancelarii adwokackiej w Krakowie. Wszystko «stało się nagle, telegraficznie» (S. Estreicher do Faleńskich z 17 XI 1893), «pominięto i formalności i rangi… Jest to tylko dowodem, jakie mają wyobrażenie o uzdolnieniach Ignacego, skoro go minister przygarnia» (K. Estreicher do Faleńskich, 17 XI 1893). R. porzucił dziennikarstwo i adwokaturę, poświęcił się karierze urzędniczej. W listopadzie 1893 został mianowany galicyjskim komisarzem Namiestnictwa we Lwowie i pracował w Biurze Prezydialnym Min. Wyznań i Oświaty. W r. 1894 awansował na ministerialnego wicesekretarza i w tej samej randze objął funkcję radcy prezydialnego w Ministerstwie, którą pełnił do października 1895. W tym czasie (październik 1895) premier Kazimierz Badeni powołał R-a, za protekcją Edwarda Rittnera, do Prezydium Rady Ministrów. Pełnił tam zrazu funkcję zastępcy szefa biura prasowego, a za gabinetu F. Thuna szefa biura prasowego (stanowisko bardzo wpływowe w monarchii habsburskiej).
R., który u boku kolejnych ministrów galicyjskich zajmował coraz to wybitniejsze stanowiska urzędnicze, a przy Thunie «zawojował całe biuro prezydialne», spotykał się z zawiścią i atakami. Już w czasie, gdy min. Madeyski powołał go do Wiednia, chrześcijańsko-społeczna partia K. Luegera, burmistrza Wiednia, podniosła wrzawę w parlamencie i przy każdej sposobności wytykano ówczesnemu rządowi osobę R-a, którego określano nazwą «die Koalitionsnichte». Zarzucano, że karierę parlamentarną zawdzięcza małżeństwu z Zofią z Estreicherów (1893), przez które stał się powinowatym kard. Albina Dunajewskiego i ministra skarbu Juliana Dunajewskiego. Toteż min. Thun, chcąc ochronić R-a przed ewentualnym usunięciem z Biura wymówił sobie u swego następcy przeniesienie R-a do Min. dla Galicji w stopniu najstarszego radcy ministerialnego (8 I 1899). W tym ministerstwie stał się bardzo wpływową osobą, zwłaszcza za Wojciecha Dzieduszyckiego, którego często zastępował. W r. 1910 został odznaczony austro-węgierskim Krzyżem Kawalerskim Orderu Leopolda.
Choć R. poświęcił się służbie urzędniczej, to zamiłowanie i temperament pchały go wciąż ku dziennikarstwu. Między r. 1900 a 1910 zajmował się na łamach „Czasu” polską literaturą współczesną. Na gruncie krakowskim uważany był za «jednego z pierwszych znawców nowej sztuki, jednego z najinteligentniejszych jej interpretatorów» (W. Feldman). Ogłosił m. in. obszerny szkic o „Wyzwoleniu” Stanisława Wyspiańskiego (1903 nr 66–8, odb. w t. r.), w r. 1908 ostro ocenił „Współczesną literaturę polską” Wilhelma Feldmana (nr 277–9, odb. 1909), zarzucając autorowi m. in. brak przygotowania filozoficznego. Echa tego wystąpienia przeciw Feldmanowi znalazły się w Szopce «Zielonego Balonika» w piosence z r. 1909 napisanej przez Tadeusza Boya Żeleńskiego pt. „Głos rozjemczy w sprawie pana Wilhelma Feldmana contra Rosner, Żuławski, Tetmajer etc. etc.”
Funkcję najstarszego radcy ministerialnego pełnił R. do czerwca 1911; w zakres czynności R-a wchodziły sprawy konstytucyjne i językowe, kolejowe, taryfowe, górnicze oraz sprawy przemysłu naftowego. W czerwcu 1911 został wybrany, dzięki poparciu M. Bobrzyńskiego, którego był bliskim współpracownikiem za czasów Namiestnictwa, do Izby Posłów austriackiej Rady Państwa w okręgu Mielec–Tarnobrzeg z ramienia Stronnictwa Prawicy Narodowej, którego był członkiem w l. 1907–18. Urlopowany z Ministerstwa R. pracował w komisji budżetowej parlamentu. Ceniony w Kole Polskim i w klubie konserwatywnym stańczyków wywierał nawet pewien wpływ na ministrów rodaków (Leon Biliński, Zdzisław Morawski). Wielokrotnie wybierany do komisji budżetowej, przeprowadził jako jej referent uchwały dotyczące utworzenia uniwersytetu włoskiego w Trieście. W l. 1913–14 był referentem budżetu wojskowego w delegacjach wspólnych austro-węgierskich. W Izbie Poselskiej w Wiedniu R. należał do niewielu posłów polskich, którzy mieli wpływ nie tylko w Kole Polskim, ale w całej Izbie (zwłaszcza po wybraniu go do delegacji). Pamiętna była jego mowa w delegacji austriackiej w r. 1913, w której przestrzegał Austro-Węgry przed uległością wobec Berlina. Wypowiedział też kilka mów podkreślających niebezpieczeństwo grożące Austrii i Polakom ze strony Rosji.
Po wybuchu wojny w r. 1914, dn. 15 VIII, wziął R. udział we wspólnym posiedzeniu Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, lwowskiego Centralnego Komitetu Narodowego oraz reprezentantów Koła Polskiego, jak również – w tym samym dniu – w poufnej naradzie konserwatystów (Władysław Jaworski, Tadeusz Starzewski i R.) z «niepodległościowcami» (Ignacy Daszyński, Michał Sokolnicki i Władysław Sikorski), które przesądziło o utworzeniu 16 VIII Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN). Z pierwszych miesięcy wojny zachował się w rękopisie Dziennik R-a (8 VIII – 9 XI, 22 XI 1914 – 18 I 1915 w B. Narod.).
W 2. poł. stycznia 1915 R. brał udział wraz z Michałem Sokolnickim w misji do Berlina z ramienia NKN. Celem misji było zorientowanie się w opinii niemieckiej oraz zawarcie stosunków prasowych, jak i sprzeciwienie się wszelkim tendencjom podziałowym. Trudne rozmowy z rządem R. prowadził umiejętnie i z dużym taktem. Na spotkaniach z przedstawicielami środowisk prasowych wygłosił przemówienia informacyjne o politycznym znaczeniu sprawy polskiej. Uczestniczył też w konferencjach z przedstawicielami parlamentarnych stronnictw. Misja ta w momencie przygotowywanej ofensywy niemieckiej w Galicji okazała się bardzo na czasie, jej wynikiem było m. in. przyczynienie się do zwalczenia poglądów zwolenników odrębnego pokoju Niemiec z Rosją.
R. był rzecznikiem tzw. austro-polskiego rozwiązania sprawy polskiej i dążył do przekonania Królestwa, aby stworzyło przedstawicielstwo, które łącznie z NKN będzie reprezentować wobec Austrii i Niemiec dążność narodu do walki z Rosją. Uważając, że Austria wyjdzie z wojny przekształcona w mocarstwo federacyjne, widział Polskę jako jedno z trzech państw ją składających. W poufnym piśmie z 18 VI 1915 do Min. Spraw Zagranicznych Austro-Węgier R. starał się rozproszyć obawy władz austriackich przed hasłami niepodległościowymi Polski, wyjaśniając, że pojęcia «samodzielności», czy «niepodległości», oznaczają tylko inną formę propagandy «polskiego organizmu» państwowego w ramach Austro-Węgier. Po zajęciu Warszawy w sierpniu 1915 przez wojska niemieckie R. został przydzielony do delegacji austro-węgierskiej w Warszawie, w charakterze informatora o sprawach polskich. Jeszcze w tym miesiącu R. ogłosił broszurę pt. W krytycznej chwili (W.), w której, podobnie jak w licznych artykułach z l. 1915–16, dawał wyraz swoim poglądom austro-polskim. Miał też własne koncepcje rozwiązania spraw narodowych w przyszłej Polsce. Uważał, że sprzeciwianie się utworzeniu państwa ukraińskiego byłoby błędem, tym bardziej że «w przyszłości nie jest wykluczony jakiś bliższy między temi dwoma sąsiednimi państwami stosunek polityczny – może nawet prawno-państwowy – z frontem wspólnym przeciw Rosji». Nie wiedział wszakże, z jakich elementów miałoby być stworzone to państwo «prawosławnego chłopa małoruskiego. Jedynym tam bowiem żywiołem politycznym jest Polak i katolik». Wg koncepcji R-a należałoby też domagać się wcielenia do Polski Chełmszczyzny ze względów religijnych oraz gub. litewskich z przeważającym elementem polskim. Z drugiej zaś strony, nie chcąc komplikować polityki polskiej kwestią litewską, uważał za dopuszczalne zrzeczenie się gub. suwalskiej.
R. – «szary a ważny człowiek konserwatywnych i rządowych kulis» (M. Sokolnicki) – po utworzeniu Tymczasowej Rady Stanu objął funkcję zastępcy komisarza rządu austro-węgierskiego. Dn. 9 II 1918 na wiadomość o traktacie brzeskim, który oznaczał koniec austro-polskiej koncepcji, R. podał się do dymisji i wrócił do Wiednia. Wziął tam udział w akcji Koła Polskiego, skierowanej przeciw austro-węgierskiemu ministrowi spraw zagranicznych G. Czerninowi, która ostatecznie doprowadziła do jego upadku. Powróciwszy ponownie do Warszawy na poprzednie stanowisko pozostawał na nim do rozpadu monarchii austro-węgierskiej.
Na jesieni 1919 R. wstąpił do redakcji „Kuriera Polskiego”, gdzie pracował jako publicysta i referent polityki zagranicznej. W lipcu 1920 objął redakcję „Kuriera”. Prawie w każdym numerze ukazywały się artykuły wstępne R-a sygnowane literkami: «Zm». Zwłaszcza te o polskiej polityce zagranicznej i wewnętrznej odbijały korzystnie od przeciętnego poziomu prasy warszawskiej, podobnie jak i jego korespondencje przesyłane z Genui i Genewy. O rozległości zainteresowań R-a jako publicysty świadczy opracowany przez niego do druku Zbiór artykułów drukowanych w „Kurierze Polskim” w 1920 r. (przechowywany w B. Narod.). W czasie pracy w redakcji R-a pismo zasilali swoimi piórami: Józef Wasowski, Stefan Grostern, Adam Uziembło, Bronisława Neufeldówna, Konrad Wrzos, skamandryci: Antoni Słonimski oraz Jarosław Iwaszkiewicz, którzy redagowali rubrykę «Sztuka». Ten ostatni wspominając później R-a pisał «Największa osobą w całym tym piśmie był właśnie redaktor naczelny – mały uprzejmy człowiek, […] o niezmiernie dystyngowanych łagodnych manierach, człowiek niezwykle rozumny, kulturalny i doskonały dziennikarz. Był to typ konserwatywnego dziennikarza zachodnioeuropejskiego o przekonaniach dość nieokreślonych […], ale wszystko co pisał było tak świetne i tak przekonywające, robiło wrażenie tak dojrzałego i poważnego, że artykuły Rosnera w „Kurierze Polskim” czytało się z najwyższą przyjemnością. Napisane one były po literacku, wyborną polszczyzną i miały w sobie coś artystycznego, jakieś pomysły prawie powieściowe, porównania i przenośnie godne najlepszego pióra». R. nie należał do żadnej partii, ale sympatyzował z obozem Józefa Piłsudskiego. W styczniu 1923 przeprowadził z nim wywiad („Kur. Pol.” nr z 6 i 9 I), w którym pojawiły się określenia typowe dla jego późniejszej kampanii politycznej, m. in. o «głęboko niemoralnej myśli politycznej» i niedojrzałości politycznej społeczeństwa. R. zaprzyjaźniony z ówczesnym ministrem spraw zagranicznych i premierem Aleksandrem Skrzyńskim był – jak zaznaczyła „Europe Nouvelle” – również jego doradcą.
W l. 1921–4 R. pełnił funkcję wiceprezesa Syndykatu Dziennikarzy Polskich. „Kurier Polski” – przez Wydz. Prasowy Min. Spraw Wewnętrznych kwalifikowany z początkiem 1923 r. jako pismo «plutokracji żydowskiej, liberalnej inteligencji oraz nielicznej grupy konserwatywnej» – mimo dobrego poziomu, przynosił deficyt. Ponoć w r. 1923 pismo w 60% zostało zakupione przez Banco Commerciale z Teodorem Toeplitzem na czele (M. Rataj), ale stosunki własnościowe spółki nie zostały dotychczas wyjaśnione. Na pocz. 1926 r. część akcji była w posiadaniu przemysłu zbrojeniowego. W tym też czasie rozeszły się pogłoski o zamiarach gen. W. Sikorskiego zorganizowania konsorcjum dla przejęcia „Kuriera Polskiego”. Dn. 3 I 1926 wystąpiła z pisma grupa 16 dziennikarzy z R-em na czele. W miesiąc później, 1 II, ukazał się pierwszy numer „Nowego Kuriera Polskiego”, redagowany przez R-a z grupą «secesjonistów». Pismo to stało się jednym z filarów obozu belwederskiego, jednym z czołowych pism prorządowych. R. wkrótce po objęciu redakcji zachorował i 23 III 1926 zmarł na serce w Warszawie. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Z małżeństwa z Zofią z Estreicherów (1867–1950), córką Karola (zob.), siostrą Stanisława (zob.), miał R. córki: Annę (zm. w dzieciństwie) i Janinę (ur. 1904), doktora medycyny, zamężną za Wiktorem Bincerem, profesorem Akademii Medycznej w Gdańsku, oraz trzech synów: Antoniego, Karola (1904–1944), chemika, inżyniera w Hucie «Baildon», który zginął jako żołnierz Armii Krajowej w pierwszym dniu powstania warszawskiego, i Jana (ur. 1906), prawnika, przed wojną delegata Polski przy Międzynarodowym Biurze Pracy w Genewie, potem urzędnika tego Biura, po wojnie profesora w Szkole Głównej Planowania i Statystyki.
Antoni (1896–1942), oficer Legionów Polskich, po ukończeniu Wyższej Szkoły Wojskowej w Saint-Cyr i Akademii Wojennej w Warszawie pełnił funkcję szefa Wydz. Wojskowego przy Komisariacie Rządu w Wolnym Mieście Gdańsku do r. 1938. Walczył w kampanii wrześniowej 1939 r., a później we Francji; został przydzielony do Dowództwa I Korpusu w Szkocji i tam zginął w wypadku samochodowym.
Karykatura R-a, reprod. w: Muszonka D., Karykatury Kazimierza Sichulskiego, Wr. 1970 s. 97; – Bibliogr. Warszawy, V; Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, Pod red. M. J. Wachtla, W. 1937 IV; Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit.; W. Enc. Powsz. (PWN); Österr. Biogr. Lexikon, Lf 43; Freund F., Das österreichische Abgeordnetenhaus. Ein biographisch-statistisches Handbuch 1911–1917. XII Legislaturperiode, Wien, Leipzig 1911 (fot.); – Barycz H., Stanisław Smolka w życiu i nauce, Kr. 1975; Feldman W., Współczesna literatura polska 1890–1904, W. 1905 IV; Garlicki A., Przewrót majowy, W. 1979; Grosfeld L., Polityka państw centralnych wobec sprawy polskiej w latach pierwszej wojny światowej, W. 1962; Grodziska-Ożóg K., Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kr. 1983; Lechicki C., Ignacy Rosner, „Zesz. Prasoznawcze” R. 12: 1971 nr 1 s. 79–80; Leniek, Księga pamiątkowa Gimn. Św. Anny; Łazuga W., Michał Bobrzyński, W. 1982; Michalik J., Dzieje teatru w Krakowie w latach 1893–1915, Kr. 1985 V cz. 1; Michta N., Polityczne uwarunkowania narodzin Drugiej Rzeczypospolitej, W. 1980; Migdał S., Piłsudczyzna w latach pierwszej wojny światowej, Kat. 1961; Paczkowski A., Prasa codzienna Warszawy w latach 1918–1939, W. 1983; tenże, Prasa polska 1918–1939, W. 1980; Potocki A., Polska literatura współczesna, W. 1912 II 423; Siedlecki A. Grzymała, Tadeusz Pawlikowski i jego krakowscy aktorzy, Kr. 1971; Sokolnicki M., Rok czternasty, Londyn 1961; Spór o historyczną szkołę krakowską, Kr. 1972; Weiss T., Legenda i prawda Zielonego Balonika, Kr. 1976; Zyga A., Krakowskie czasopisma literackie drugiej połowy XIX wieku (1860–1895), Kr. 1983; – Biliński L., Wspomnienia i dokumenty, W. 1924 I, II; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. 1957; Chłędowski K., Pamiętniki Kr. 1957 II; Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 II; Iwaszkiewicz J., Książka moich wspomnień, Kr. 1968; Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego, Londyn 1981 I–II; Kolmer G., Parlament und Verfassung in Österreich, Vien-Leipzig 1891/5 V 375; Kopiec wspomnień, Kr. 1964; Korespondencja Estreichera z Marią i Felicjanem Faleńskimi (1867–1903), Wr. 1957; Lam S., Życie wśród wielu, W. 1968; Listy Władysława Sikorskiego do Władysława L. Jaworskiego i Prezydium Naczelnego Komitetu Narodowego (1914–1919), Oprac. Z. Koziński i Z. Pietrzyk, Kr. 1987; Piłsudski J., Korespondencja 1914–17, Londyn 1984; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; Słonimski A., Jedna strona medalu, W. 1971 s. 574; Warszawa w pamiętnikach pierwszej wojny światowej, W. 1971; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964 I; Wyspiański w oczach współczesnych, Kr. 1983; [Żeleński T.] Boy, Słówka, Wr. 1988 s. 198–205; – „Nasz Kraj” 1910 nr 89 (fot.); – Nekrologi z r. 1926: „Czas” nr 70 (S. Estreicher), nr 73 (W. L. Jaworski), „Český Deník” nr z 27 III, „Dzien. Bydgoski” nr z 28 III, „Echo Warszawy” nr z 25 III, „Europe Nouvelle” nr z 4 IV, „Kur. Wil.” nr z 26 III, „Le Messager Polonais” (W.) nr z 28 III (Les funérailles de M. Ignace Rosner), „Naprzód” nr z 26 III, „Nowy Kur. Pol.” nr 53 s. 1 (podob.), 2, 3, 7, nr 54 s. 2, 3, 7, nr 55 s. 2, nr 56 s. 3 (fot.), nr 58 s. 1, „Posener Tageblatt” nr z 26 III, „Rzeczpospolita” nr z 25 III, „Wiad. Liter.” nr 14 s. 4 (fot.); – Arch. PAN: Jaworski W. L., Dzienniki 1914–1918 (rkp.); Arch. UJ: S II 514, 519 nr 949; B. im. Stefanyka AN YPCP we Lw.: Oss. 6871/II (list R-a do M. Łempickiego z 1917 r.), Oss. 7096/II (list do W. Zaleskiego z 1912 r.); B. Jag.: rkp. 8089–8091, 8093, 8095, 8096, 8098, 8099, 8644, 9015 t. 15, 9805; B. Narod.: rkp. Akc. 12495–12498, 12735–12739 (rękopisy te zawierają: 11 notatników i brulionów z notatkami o charakterze pamiętnikarskim z l. 1914–1915, dokumenty osobiste dot. kariery urzędniczej i poselskiej w Wiedniu, listy, nekrologi, wspomnienia i in.); B. PAN w Kr.: rkp. 1992; – Rodzina Rosnerów, Oprac. Janina Rosner-Bincer (1978), mszp. powiel.
Elżbieta Orman